ਜਵਾਨੀ

੧

ਇਹ ਅੱਥਰੀ ਜਵਾਨੀ ਇਹ ਬਾਗ਼ੀ ਜਵਾਨੀ,

ਇਹ ਨਾਜ਼ਾਂ ਭਰੀ ਮਾਣਮੱਤੀ ਜਵਾਨੀ,

ਕਦੇ ਵੀ ਕਿਸੇ ਦੀ ਮੁਥਾਜੀ ਨਾ ਮੰਨੇ,

ਇਹ ਆਪਣੇ ਹੀ ਰੰਗਾਂ 'ਚ ਰੱਤੀ ਜਵਾਨੀ,

ਕਿਸੇ ਇਕ ਮੁਕਾਮ ਉੱਤੇ ਟਿੱਕ ਕੇ ਨਾ ਬਹਿੰਦੀ,

ਸਦਾ ਚਾਲ ਅੰਦਰ ਹੈ ਰਹਿੰਦੀ ਜਵਾਨੀ,

ਕਦੇ ਆਪਣੀ ਆਜਜ਼ੀ ਨਾ ਕਬੂਲੇ,

ਕੀ ਚੜ੍ਹਦੀ ਜਵਾਨੀ, ਕੀ ਢਹਿੰਦੀ ਜਵਾਨੀ!

ਜ਼ਮਾਨੇ ਦੀਆਂ ਬੰਦਿਸ਼ਾਂ ਆਜ਼ਮਾਵੇ,

ਪਰਖਦੀ ਸਮਾਜਾਂ ਦਾ ਜੇਰਾ ਜਵਾਨੀ,

ਭੁਲਾਉਂਦੇ ਨਹੀਂ ਆਰਜ਼ੂ ਦੀ ਗਲੀ ਨੂੰ,

ਕਿ ਮੁੜ-ਮੁੜ ਕੇ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ ਫੇਰਾ ਜਵਾਨੀ। 

੨

ਅਸੂਲਾਂ ਤੋਂ ਆਕੀ ਰਹੇ ਜੇ ਜਵਾਨੀ,

ਬਣੇ ਆਪ ਆਪਣੀ ਤਬਾਹੀ ਦਾ ਕਾਰਣ,

ਹਕੀਕਤ ਤੋਂ ਗ਼ਾਫ਼ਲ ਰਹੇ ਜੋ ਜਵਾਨੀ,

ਉਹ ਕਰਦੀ ਹੈ ਸ਼ੈਤਾਨ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਣ,

ਕਈ ਦੌਲਤਾਂ ਨਾਲ ਲੱਦੇ ਖ਼ਜ਼ਾਨੇ,

ਲੁਟਾਏ ਗਏ ਨੇ ਜਵਾਨੀ ਦੇ ਅੰਦਰ,

ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਿਧਾਂਤ, ਆਚਰਣ ਤੇ ਸਲੀਕੇ,

ਭੁਲਾਏ ਗਏ ਨੇ ਜਵਾਨੀ ਦੇ ਅੰਦਰ। 

ਹੈ ਭਾਵੇਂ ਸੁਖਾਲਾ ਜਵਾਨੀ ਦਾ ਰਸਤਾ,

ਪਰ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਹੈ ਜੰਗਲ ਦਾ ਘੇਰਾ,

ਨਜ਼ਰ ਜਿਸ ਮੁਸਾਫ਼ਿਰ ਦੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ਤੋਂ ਭਟਕੇ,

ਉਦ੍ਹੇ ਹਿੱਸੇ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਕੇਵਲ ਹਨੇਰਾ। 

੩

ਰਹੇ ਧਰਮ ਅੰਦਰ ਜੇ ਬੱਝੀ ਜਵਾਨੀ,

ਤਾਂ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਬੇ-ਦਾਗ਼ ਤੇ ਪਾਕ ਦਾਮਨ,

ਉਹ ਨਿਰਭੈ ਜਵਾਨੀ ਉਹ ਉੱਤਮ ਜਵਾਨੀ,

ਸਿਖਾਉਂਦੀ ਹੈ ਜੋ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਜਿਓਣ ਦਾ ਫ਼ਨ,

ਉਹ ਪੁਰ-ਕਾਰ ਤੇ ਕਾਰਗਰ ਹੈ ਜਵਾਨੀ,

ਜੋ ਚੱਲਦੀ ਸਦਾ ਧਰਮ ਦੇ ਰਾਹ ਉੱਤੇ,

ਉਹ ਬੇ-ਬਾਕ, ਪੁਰ-ਜੋਸ਼, ਕਿਰਤੀ ਜਵਾਨੀ,

ਯਕੀਂ ਜਿਸ ਨੂੰ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਸ਼ਾਹ ਉੱਤੇ,

ਜਵਾਨੀ ਦਾ ਬੂਟਾ ਉਦੋਂ ਫਲ ਲਿਆਵੇ,

ਜਦੋਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਆਪ ਸਿੰਜੇ ਤੇ ਪਾਲੇ,

ਮਿਲੇ ਪੌਣ ਸ਼ਰਧਾ ਅਤੇ ਗਿਆਨ ਪਾਣੀ,

ਤਾਂ ਆਉਂਦੇ ਨੇ ਸ਼ਾਖ਼ਾਂ 'ਤੇ ਪੱਤੇ ਨਿਰਾਲੇ,

ਇਹ ਬੂਟਾ ਦਵੇ ਆਸਰਾ ਪੰਛੀਆਂ ਨੂੰ,

ਜੋ ਲੁੱਕਦੇ ਨੇ ਡਰ ਕੇ, ਉਕਾਬਾਂ ਦੇ ਮਾਰੇ,

ਅਤੇ ਬਖ਼ਸ਼ਦਾ ਠੰਢੀ ਛਾਂ ਰਾਹੀਆਂ ਨੂੰ,

ਜੋ ਲੰਮੇ ਸਫ਼ਰ ਦੇ ਅਜ਼ਾਬਾਂ ਦੇ ਮਾਰੇ। 

ਅਸਲ ਅਜ਼ਾਦੀ

ਹਰ ਨੌਜਵਾਨ ਦੇ ਮੂੰਹ 'ਤੇ ਹੈ ਨਾਅਰਾ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦਾ,

ਪਰ ਕੋਈ ਵਿਰਲੇ-ਟਾਂਵੇਂ ਨੂੰ ਹੀ ਪਤਾ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦਾ,

ਇਸ ਭੇਤ ਤੋਂ ਅਣਜਾਣ ਰਹਿੰਦੀ ਅਕਲ ਖ਼ਾਕਸਾਰਾਂ ਦੀ,

ਜੀਹਨੂੰ ਲੋਕ ਕਹਿੰਦੇ ਅਜ਼ਾਦੀ, ਕੈਦ ਹੈ ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੀ,

ਮਾਇਆ ਦੇ ਵਹਿਣ ਵਿਚ ਵਗਣ ਨੂੰ, ਜੱਗ ਅਜ਼ਾਦੀ ਜਾਣੇ,

ਅਤੇ ਇਸ ਉਤਾਰ-ਚੜ੍ਹਾਅ ਅੰਦਰ ਪ੍ਰਾਣੀ ਦੁੱਖ-ਸੁੱਖ ਮਾਣੇ,

ਭਵ-ਸਾਗਰ 'ਚ ਮਹਿਫ਼ੂਜ਼ ਰਹਿੰਦਾ, ਪੁਰ-ਜੋਸ਼ ਤਰੰਗਾਂ ਤੋਂ,

ਜਿਹੜਾ ਸ਼ਖ਼ਸ ਨਿਰਲੇਪ ਰਹਿੰਦਾ, ਮਾਇਆ ਦੇ ਰੰਗਾਂ ਤੋਂ,

ਗੁਰੂ ਕੋਲੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜੀਹਨੇ, ਅਸਲ ਅਜ਼ਾਦੀ ਕੀ ਹੈ,

ਉਹਦੀ ਕਸ਼ਤੀ ਭਵ-ਸਾਗਰ ਵਿਚ ਕਦੇ ਨਾ ਡੋਲਦੀ ਹੈ,

ਜਗ ਦੇ ਬੰਧਨਾਂ ਨੂੰ ਕੱਟਣਾ - ਇਹ ਅਸਲ ਅਜ਼ਾਦੀ ਹੈ,

ਪੰਜ ਐਬਾਂ ਨੂੰ ਜੜ੍ਹੋਂ ਪੱਟਣਾ - ਇਹ ਅਸਲ ਅਜ਼ਾਦੀ ਹੈ,

ਸਾਧਸੰਗ ਵਿਚ ਅਜ਼ਾਦ ਹਿਰਦੇ, ਲੁੱਟਣ ਨਾਮ ਖ਼ਜ਼ਾਨੇ,

ਇਸ਼ਕ ਵਿਚ ਭਿੱਜੀਆਂ ਰੂਹਾਂ ਦੇ, ਲੱਗਣ ਤੀਰ ਨਿਸ਼ਾਨੇ,

ਉਹ ਅਜ਼ਾਦ ਜੀਹਨਾਂ ਨੇ ਭੰਨੀ, ਜ਼ੰਜੀਰ ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੀ,

ਓਹਨਾਂ ਹਾਸਿਲ ਕੀਤੀ ਸ਼ਾਹੀ, ਦੋਹਾਂ ਸੰਸਾਰਾਂ ਦੀ,

ਉਹ ਜ਼ਿਕਰ ਸਾਈਂ ਦਾ ਮੰਨਦੇ, ਸਭ ਜ਼ਿਕਰਾਂ ਤੋਂ ਉੱਤੇ,

ਰਹਿੰਦੇ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਜਹਾਨ ਵਿਚ, ਸਭ ਫ਼ਿਕਰਾਂ ਤੋਂ ਉੱਤੇ,

ਗੁਰਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਮੁੱਖ ਨਿਰਾਲੇ, ਤੇ ਮੱਥੇ ਨੂਰਾਨੀ,

ਰਾਜ਼ ਆਪਣੀ ਤਾਬਿੰਦਗੀ ਦਾ, ਕਹਿੰਦੇ ਆਪ ਜ਼ੁਬਾਨੀ-

"ਅਗਿਆਨਤਾ ਨੇ ਸ਼ਿਕਸਤ ਖਾਧੀ, ਹਾਰ ਬੇ-ਅਰਾਮੀ ਨੇ,

ਸਾਨੂੰ ਅਸਲ ਅਜ਼ਾਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ੀ, ਗੁਰੂ ਦੀ ਗ਼ੁਲਾਮੀ ਨੇ।"

ਜਦ ਝੂਠ ਦੇ ਨ੍ਹੇਰੇ ਵਿਚ ਹੌਲ ਜਿੰਦ ਨੂੰ ਪੈਣ

ਲੱਗੀ ਰਹੇ ਚਿੱਤ ਨੂੰ ਇਕ ਬੇ-ਸਬਰੀ ਦਿਨ ਰੈਣ

ਜਦ ਦਿਲ ਦੇ ਬਨੇਰੇ ਨੂੰ ਛੱਡ ਜਾਵੇ ਹਰ ਆਸ

ਮਾਇਆ-ਜਾਲ 'ਚ ਆਤਮਾ ਰੋਂਦੀ ਰਹੇ ਨਿਰਾਸ

ਜਦ ਚੰਚਲ ਮਨ ਹੋ ਜਵੇ ਭਟਕਣਾਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ

ਜਦ ਰੜਕੇ ਦੀਦਿਆਂ ਵਿਚ ਵਿਕਾਰਾਂ ਦਾ ਗ਼ੁਬਾਰ

ਜਦ ਵਿਛੋੜਾ ਤਨ ਮਨ ਨੂੰ ਲਾਵੇ ਡਾਢੇ ਰੋਗ

ਫਿੱਕੇ ਪੈ ਜਾਣ ਜਗ ਦੇ ਰੰਗ, ਤਮਾਸ਼ੇ, ਭੋਗ

ਜੇ ਉਸ ਵੇਲੇ ਲਈਏ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਟੇਕ

ਮੁੱਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਹਿਜਰ ਦੀ ਤਪਦੀ ਅੱਗ ਦਾ ਸੇਕ

ਗੁਰਬਾਣੀ ਠੰਢਾ ਕਰੇ ਕਲਜੁੱਗ ਦਾ ਜੁਨੂਨ

ਬਾਣੀ ਮੱਚਦੀ ਰੂਹ ਨੂੰ ਬਖ਼ਸ਼ਦੀ ਹੈ ਸੁਕੂਨ

ਅੱਥਰੇ ਮਨ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਬਾਣੀ ਨਾਲ ਅਡੋਲ

ਇਸ ਸਾਗਰ 'ਚੋਂ ਖ਼ਲਕ ਨੂੰ ਲੱਭਣ ਰਤਨ ਅਮੋਲ

ਮਨ ਟਿਕਾ ਕੇ ਹਰਸਿਮਰਨ ਸੁਰਤ ਸ਼ਬਦ ਵਿਚ ਜੋੜ

ਲੈ ਕੇ ਗੁਰ ਦਾ ਆਸਰਾ ਦੁੱਖ ਦੇ ਬੰਧਨ ਤੋੜ।

ਕਲਜੁਗੀ ਸਿੱਖ

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਲਜੁਗ ਦਾ ਝੱਖੜ ਝੁੱਲਿਆ,

ਸ਼ਹਿਰ ਬੇ-ਬਾਕੀ ਦੇ ਖੰਡਰ ਹੋ ਗਏ,

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਣਖਾਂ ਦਾ ਬੇੜਾ ਡੋਲਿਆ,

ਨਿੱਕੇ ਛੱਪੜ ਵੀ ਸਮੁੰਦਰ ਹੋ ਗਏ। 

ਸਬਰ, ਸੰਤੋਖ, ਆਜਜ਼ੀ ਤੇ ਸਾਦਗੀ-

ਬਣ ਗਏ ਨੇ ਭਾਰ ਸਾਡੇ ਵਾਸਤੇ,

ਦੌਲਤ ਆਈ ਤੇ ਨਿਮਰਤਾ ਖੋ ਗਈ,

ਖੇਡ ਹੈ ਸੰਸਾਰ ਸਾਡੇ ਵਾਸਤੇ। 

ਜਗ ਨੂੰ ਜਿੱਤਣ ਦੇ ਮਗਰ ਹਾਂ ਪੈ ਗਏ,

ਤੇ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਮਨ ਨੂੰ ਇਕ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਲਗਾਮ,

ਡੋਲ੍ਹ ਕੇ ਇਸ਼ਕ-ਏ-ਹਕੀਕੀ ਦੇ ਸੁਬੂ,

ਭਰ ਕੇ ਵਰਤਾਏ ਅਸੀਂ ਐਸ਼ਾਂ ਦੇ ਜਾਮ। 

ਪਿਆਰ ਉੱਤੇ ਤਰਕ ਭਾਰੀ ਹੋ ਗਏ,

ਥਾਂ ਸਿਆਣਪ ਨੇ ਯਕੀਂ ਦੀ ਲੈ ਲਈ,

ਬੇ-ਦਿਲੀ ਤੇ ਸੰਸਿਆਂ ਦੇ ਦੌਰ ਵਿਚ,

ਅਕਲ ਹਾਵੀ ਹੋਈ, ਸ਼ਰਧਾ ਮੁੱਕ ਗਈ।

ਖ਼ੌਫ਼ ਰੁਸਵਾਈ ਦਾ ਭੋਰਾ ਨਾ ਰਿਹਾ,

ਸ਼ਰਮ ਦਾ ਅਣਮੁੱਲਾ ਗਹਿਣਾ ਲੁੱਟ ਗਿਆ,

ਬਾਣੀ ਭੁੱਲੀ ਤੇ ਰਹਿਤ ਵੀ ਭੁੱਲ ਗਈ,

ਪੁਰਖਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲੋਂ ਰਿਸ਼ਤਾ ਟੁੱਟ ਗਿਆ।

ਦਿਲ ਦੇ ਕੋਈ ਭੁੱਲੇ-ਵਿਸਰੇ ਖ਼ਾਨੇ ਵਿਚ,

ਸਿਦਕ ਦੇ ਬੇ-ਮਿਸਲ ਜਜ਼ਬੇ ਸੋ ਗਏ,

ਮੁੱਖੜਿਆਂ ਤੋਂ ਰੰਗ ਨਿਆਰੇ ਉੱਡ ਗਏ,

ਧਰਮ ਭੁੱਲ ਕੇ ਤੌਰ 'ਲਿਬਰਲ' ਹੋ ਗਏ। 

ਸੋਹਣਿਆਂ ਰੱਬਾ ਅਸਾਂ 'ਤੇ ਮਿਹਰ ਕਰ,

ਤਾਂ ਜੋ ਹਉਮੈਂ ਦੇ ਇਹ ਬੰਧਨ ਤੋੜੀਏ,

ਤਿਆਗ ਕੇ ਮਾਇਆ ਦੀ ਭੈੜੀ ਖੇਡ ਨੂੰ,

ਆਪਣਾ ਮੁੱਖ ਮੁੜ ਗੁਰੂ ਵੱਲ ਮੋੜੀਏ।